Буллинг тақырыбы көбінесе балалар мен жасөспірімдер ортасымен байланыстырылады, алайда соңғы жылдары кәсіби қауымдастықтардағы агрессия мен қысым көріністеріне де көп көңіл бөлінуде. Бұл тұрғыдан ең осал салалардың бірі – мектеп, мұнда педагогтар күнделікті эмоционалдық және әлеуметтік даулармен жұмыс істейді, бірақ жиі өздері де олардың құрбанына айналады. Педагогикалық ұжым арасындағы буллинг – білім беру процесінің сапасына, психологиялық ахуалға және мекеменің жұмыс тиімділігін тікелей әсер ететін мәселе. Елде оны алдын алу шаралары қабылдануда, соның ішінде мұғалімдерді оқыту және антибуллингтік бағдарламаларды әзірлеу енгізілген.
Мұғалімдерге қорлау қалай көрінеді
Оқушылар мен ата-аналар тарапынан. Мұғалімдер оқушылар тарапынан қорлаудың әртүрлі түрлерін, соның ішінде агрессия мен сыйламаушылықты кездестіруі мүмкін.
Әріптестер мен әкімшілік тарапынан. Әріптестер немесе әкімшілік тарапынан мұғалімдерге психологиялық немесе эмоционалдық қысым көрсету де қорлаудың бір түрі болып табылады.
Педагогикалық ұжымда буллинг әртүрлі формаларда көрінуі мүмкін:
психологиялық қысым: елемеу, сарказм, әріптестер алдында сын айту, өсек тарату;
кәсіби оқшаулану: жұмыс сұхбаттарынан, кездесулерден, іс-шаралардан шығару, ақпаратқа қол жеткізуді шектеу;
және әкімшілік буллинг: басшылықтың өкілеттігін асыра пайдалануы: әділетсіз пікірлер, жұмысты объективті бағалау, негізсіз сөгіс;
ұжымдық қорқыту: педагогтар тобы «көпшіліктің әсерін» тудырып бір әріптесіне қарсы бірігіп, қысым жасауы.
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҰЖЫМДАҒЫ БУЛЛИНГТЫ ҚАЛАЙ ТАНУ КЕРЕК
Буллингке мына жағдайда күдіктенуге болады, егер:
педагогтардың бірі жүйелі түрде келеке немесе сынның объектісіне айналады;
жиналыстарда оның пікірі еленбейді;
педагог қарым-қатынастан аулақ болып, мектепте ұзақ қалмауға тырысады;
жиі ауру демалысы және эмоционалды сарқылу пайда болады.
Әкімшілік пен әріптестердің бей-жай қалмауы маңызды: мәселені елемеу қорлауды күшейтеді.
ҚАРСЫ ШАРАЛАР ЖӘНЕ АЛДЫН АЛУ ШАРАЛАРЫ
1. Заңнамалық база және нормативтер: Қазақстанда қорқыту фактілері анықталған кездегі мектептердің іс-әрекетін реттейтін қорқытудың алдын алу ережелері енгізілді. Қазақстан Республикасының «Педагог мәртебесі туралы» Заңы мұғалімдерге олардың ар-намысы мен қадір-қасиетін құрметтеу құқығына кепілдік береді.
2. Оқулар мен семинарлар: Педагогтар қауіпсіз атмосфераны құруға бағытталған «ДосболLIKE» буллингке қарсы бағдарламасы бойынша нұсқаулық-әдістемелік семинарларға қатысады.
3. Ата-аналардың қатысуы: ата-аналар қорқытудың алдын алу процесіне қатысады, қорқытуды тану және қайда көмек сұрау мәселелері талқыланатын жиналыстар мен сынып сағаттары өткізіледі.
4. Іс-әрекет алгоритмі: Мұғалім қорқыту фактісін біліп, дереу директорға және мектеп психологына хабарлауға міндетті.
Бірақ жоғарыдан келген бағдарламаларды жергілікті жерде жүзеге асыратындар әрқашан қабылдай ма, әлде мұндай жағдайлардың алдын алуға немесе шешуге дайындықтың жеткіліксіздігі ме?
Әрбір білім беру ұйымының басшысы фактілердің бар екенін мойындай бермейді, талқылау мен алдын алудың орнына жалтару немесе тіпті ашық қарсылық байқалады.
Соңғы жылдары жағдай түзеліп, қоғамымыздың бұл дертін мойындап, алдын алу шараларын іс жүзінде жүзеге асыра бастаған мектеп, колледж директорлары көбейіп келеді.
М. А. Скрипниченко,
жасөспірімдер коучы, «Жасөспірімдер үйі» халықаралық көшбасшылық академиясының негізін қалаушы және басшысы, Алматы қ.
